Tiếng ồn môi trường làm việc là gì? Các nghiên cứu khoa học về Tiếng ồn môi trường làm việc

Định nghĩa tiếng ồn môi trường làm việc

Tiếng ồn môi trường làm việc là các âm thanh không mong muốn hoặc có hại phát sinh trong quá trình lao động. Đây là dạng ô nhiễm âm thanh phổ biến ở các cơ sở sản xuất, nhà máy, công trường xây dựng, khu khai thác, bến cảng, và thậm chí trong môi trường văn phòng mở. Mức độ tiếng ồn vượt ngưỡng chịu đựng sinh lý của tai người có thể gây tổn thương thính lực và ảnh hưởng tâm lý kéo dài.

Theo Cơ quan An toàn và Sức khỏe Nghề nghiệp Hoa Kỳ (OSHA), tiếng ồn nghề nghiệp được xem là có hại khi mức âm thanh trung bình vượt quá 90 dB(A) trong suốt một ca làm việc 8 giờ. Tuy nhiên, Viện Quốc gia về An toàn và Sức khỏe Nghề nghiệp Hoa Kỳ (NIOSH) khuyến nghị giới hạn bảo vệ chỉ nên là 85 dB(A) để giảm nguy cơ tổn thương thính giác mãn tính.

Tiếng ồn trong môi trường lao động có thể là liên tục (máy chạy không ngừng), gián đoạn (tiếng đập kim loại), hoặc dạng xung (còi báo động, máy bắn đinh). Mức độ ảnh hưởng phụ thuộc vào cường độ, thời gian tiếp xúc và tần suất lặp lại.

Đơn vị và phép đo tiếng ồn

Đơn vị đo tiếng ồn trong môi trường lao động là decibel (dB), phản ánh mức áp suất âm thanh trên thang logarit. Để phản ánh chính xác cảm nhận của tai người, người ta sử dụng hệ số hiệu chỉnh tần số, trong đó phổ biến nhất là dB(A), có khả năng bỏ qua các tần số không nhạy cảm với thính giác người.

Tiếng ồn được xác định theo mức cường độ âm thanh bằng công thức:

$L = 10 \log_{10} \left( \frac{I}{I_0} \right)$

Trong đó:

• $L$: Mức âm thanh (dB)
• $I$: Cường độ âm thanh đo được (W/m²)
• $I_0$: Ngưỡng nghe chuẩn của con người (~10⁻¹² W/m²)

Khoảng cách, phản xạ từ bề mặt và điều kiện môi trường như nhiệt độ và độ ẩm đều ảnh hưởng đến giá trị đo thực tế. Để tiêu chuẩn hóa, các phép đo thường thực hiện ở độ cao tai người (~1.5 m) và sử dụng trung bình mức 8 giờ (Leq-8h) hoặc giá trị đỉnh (Peak dB).

Bảng phân loại mức tiếng ồn tham chiếu:

Nguồn âm	Mức tiếng ồn (dB(A))	Mức ảnh hưởng
Tiếng thì thầm	~30	Không ảnh hưởng
Văn phòng mở	~55	Ảnh hưởng nhẹ
Làm việc gần máy khoan	~95	Gây hại nếu tiếp xúc lâu
Tiếng súng hoặc máy nén khí	> 120	Gây tổn thương tức thì

Nguồn phát tiếng ồn trong môi trường làm việc

Nguồn tiếng ồn nghề nghiệp rất đa dạng, phụ thuộc vào lĩnh vực sản xuất và loại thiết bị sử dụng. Trong công nghiệp nặng như luyện kim, cơ khí, khai khoáng, tiếng ồn chủ yếu đến từ ma sát cơ học, động cơ cỡ lớn, và tác động kim loại. Trong khi đó, ngành xây dựng phát sinh tiếng ồn do máy khoan, xe cơ giới và thiết bị nâng.

Ở môi trường văn phòng hoặc trung tâm dữ liệu, hệ thống điều hòa, quạt thông gió và thiết bị điện tử hoạt động liên tục tạo ra tiếng ồn nền kéo dài. Dù cường độ không quá lớn, nhưng tiếp xúc dài hạn vẫn gây căng thẳng thần kinh và giảm năng suất làm việc.

Các nguồn điển hình:

• Máy móc công nghiệp (máy cắt, máy nghiền, máy đóng gói)
• Thiết bị xây dựng (máy khoan bê tông, máy trộn xi măng, búa rung)
• Vận chuyển nội bộ (xe nâng, băng chuyền, xe container)
• Hệ thống kỹ thuật (quạt công nghiệp, máy phát điện, ống dẫn khí)

Tần số tiếng ồn phát ra có thể thuộc dải tần thấp (20–200 Hz) như tiếng động cơ hoặc dải cao (1–8 kHz) như tiếng mài cơ khí. Mỗi loại ảnh hưởng khác nhau đến tai người và mức tổn thương tiềm ẩn.

Ảnh hưởng của tiếng ồn đến sức khỏe

Tiếp xúc lâu dài với tiếng ồn vượt ngưỡng cho phép là nguyên nhân chính gây ra suy giảm thính lực nghề nghiệp – một dạng tổn thương không hồi phục. Tiếng ồn mạnh khiến các tế bào lông trong ốc tai bị phá hủy, dẫn đến giảm khả năng nghe và xuất hiện triệu chứng như ù tai, mất nhạy cảm với âm cao.

Hệ thần kinh trung ương cũng chịu ảnh hưởng đáng kể. Tiếng ồn làm tăng sản xuất cortisol và adrenaline, gây tăng nhịp tim, huyết áp và kích thích hệ thần kinh giao cảm. Ngoài ra, tiếng ồn nền kéo dài dẫn đến căng thẳng tâm lý, mất ngủ, khó tập trung và dễ kích động.

Tác động của tiếng ồn chia thành ba nhóm chính:

• Ảnh hưởng sinh lý: mất thính lực cảm giác thần kinh, tăng huyết áp, tim mạch
• Ảnh hưởng tâm lý: mất ngủ, stress, trầm cảm nhẹ
• Ảnh hưởng đến hiệu suất: giảm tốc độ xử lý thông tin, tăng lỗi thao tác, khó giao tiếp nhóm

Theo NIOSH, có đến 22 triệu lao động tại Mỹ tiếp xúc với tiếng ồn có hại mỗi năm, trong đó ngành sản xuất chiếm tỷ lệ cao nhất về ca mắc suy giảm thính lực nghề nghiệp.

Tiêu chuẩn và giới hạn tiếng ồn

Để bảo vệ người lao động khỏi các tác động có hại do tiếng ồn, nhiều tổ chức và quốc gia đã thiết lập các tiêu chuẩn và giới hạn tiếp xúc tiếng ồn trong môi trường làm việc. Hai trong số các chuẩn được công nhận rộng rãi là của OSHA (Hoa Kỳ) và NIOSH (thuộc CDC Hoa Kỳ). Mỗi tổ chức đưa ra giới hạn riêng cho thời gian phơi nhiễm tiếng ồn theo cường độ âm thanh.

Tiêu chuẩn của OSHA quy định rằng người lao động không nên tiếp xúc với mức 90 dB(A) trong hơn 8 giờ. Trong khi đó, NIOSH khuyến cáo giới hạn thấp hơn, chỉ 85 dB(A) cho cùng thời gian, với mức giảm 3 dB mỗi khi thời gian tiếp xúc giảm một nửa.

Bảng so sánh giới hạn phơi nhiễm theo thời gian:

Thời gian phơi nhiễm	Giới hạn dB(A) (OSHA)	Giới hạn dB(A) (NIOSH)
8 giờ	90	85
4 giờ	95	88
2 giờ	100	91
1 giờ	105	94

Ngoài ra, tiêu chuẩn quốc tế ISO 1999:2013 hướng dẫn cách ước tính mất thính lực do tiếng ồn nghề nghiệp dựa trên dữ liệu tuổi, giới tính, và mức tiếp xúc dB(A) tích lũy.

Phương pháp đo và giám sát tiếng ồn

Để đánh giá nguy cơ tiếng ồn trong môi trường làm việc, cần sử dụng thiết bị chuyên dụng và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế như ISO 9612:2009 hoặc ANSI S1.4. Thiết bị đo phổ biến gồm máy đo mức âm thanh (Sound Level Meter – SLM) và máy đo liều lượng âm thanh (Noise Dosimeter).

SLM được dùng để đo mức âm thanh tức thời tại vị trí cố định, trong khi dosimeter gắn lên người lao động để đo mức phơi nhiễm tích lũy trong suốt ca làm việc. Một số thiết bị hiện đại có khả năng ghi lại dữ liệu thời gian thực, phân tích tần số và đồng bộ với phần mềm đánh giá rủi ro.

Các thông số cần quan tâm:

• Leq (Equivalent Continuous Sound Level): mức âm thanh trung bình theo thời gian
• Lpeak: mức âm thanh lớn nhất ghi nhận được
• Noise Dose (%): tỷ lệ phơi nhiễm so với giới hạn quy định
• TWA (Time-Weighted Average): mức trung bình theo trọng số thời gian 8 giờ

Đo lường phải được thực hiện trong điều kiện hoạt động bình thường, không chỉ khi máy móc chạy thử. Dữ liệu đo được dùng làm cơ sở phân vùng nguy hiểm, đánh giá hiệu quả của các biện pháp giảm âm và lập hồ sơ an toàn lao động.

Phân tích rủi ro và đánh giá tiếp xúc

Việc phân tích rủi ro tiếng ồn giúp xác định mức độ ảnh hưởng tiềm ẩn và ưu tiên triển khai biện pháp phòng ngừa. Bước đầu tiên là lập bản đồ tiếng ồn trong khu vực làm việc, sử dụng dữ liệu đo tại nhiều vị trí và thời điểm khác nhau.

Sau đó, đánh giá thời gian tiếp xúc thực tế của từng nhóm lao động. Nếu giá trị TWA vượt quá giới hạn tiêu chuẩn, tổ chức cần áp dụng biện pháp giảm thiểu ngay lập tức. Ngoài ra, phân tích rủi ro nên tính đến đặc điểm cá nhân như độ tuổi, tiền sử bệnh lý tai – mũi – họng và sự nhạy cảm âm thanh.

Tiêu chí đánh giá tiếp xúc:

• Mức trung bình tiếng ồn (Leq ≥ 85 dB(A))
• Thời gian tiếp xúc kéo dài (≥ 4 giờ liên tục)
• Tính chất tiếng ồn (xung, liên tục, biến đổi)
• Sự lặp lại và tích lũy theo thời gian

Ứng dụng như NIOSH SLM App cho thiết bị di động hỗ trợ đo nhanh và lập báo cáo định kỳ, hữu ích cho doanh nghiệp vừa và nhỏ không có phòng lab chuyên biệt.

Biện pháp kiểm soát và phòng ngừa

Kiểm soát tiếng ồn nên tuân theo thứ bậc ưu tiên trong quản lý rủi ro nghề nghiệp, bao gồm loại bỏ, thay thế, cải tiến kỹ thuật, kiểm soát hành chính và cuối cùng là bảo vệ cá nhân. Việc chỉ sử dụng thiết bị chống ồn mà không thay đổi môi trường là chưa đủ an toàn.

Các biện pháp thực tế:

1. Thay thế thiết bị: sử dụng động cơ yên tĩnh, quạt không cánh hoặc máy móc có chứng nhận giảm ồn
2. Cách âm: lắp đặt tường hấp thụ âm, hộp cách âm cho máy, bọc giảm rung
3. Thay đổi quy trình: chia ca hợp lý, bố trí khu vực nghỉ xa nguồn ồn, giảm thời gian tiếp xúc
4. Bảo vệ cá nhân: sử dụng nút tai foam, tai nghe chống ồn điện tử, nón bảo vệ tích hợp hấp thụ âm

Cần huấn luyện định kỳ cho nhân viên về nguy cơ tiếng ồn, cách sử dụng thiết bị bảo vệ và dấu hiệu tổn thương thính giác ban đầu. Việc giám sát hiệu quả bảo vệ cá nhân nên thực hiện qua kiểm tra thính lực định kỳ.

Quản lý tiếng ồn tại nơi làm việc

Quản lý tiếng ồn hiệu quả đòi hỏi cách tiếp cận hệ thống, tích hợp trong chương trình an toàn lao động chung của doanh nghiệp. Việc xây dựng chính sách tiếng ồn, đánh giá định kỳ, và cải tiến liên tục là yếu tố then chốt đảm bảo sức khỏe lâu dài cho người lao động.

Doanh nghiệp nên:

• Thiết lập ngưỡng cảnh báo tự động tại các khu vực có nguy cơ
• Lưu trữ và theo dõi dữ liệu đo tiếng ồn theo thời gian
• Đánh giá hiệu quả cải tiến bằng phép đo sau can thiệp
• Gắn tiếng ồn vào KPI an toàn hoặc tiêu chí ISO 45001

Trong môi trường công nghiệp hiện đại, việc kết hợp IoT và AI giúp theo dõi tiếng ồn theo thời gian thực, tạo điều kiện cho can thiệp tức thời khi có sự cố vượt mức an toàn.

Tài liệu tham khảo

1. OSHA – Occupational Noise Exposure. https://www.osha.gov/noise
2. NIOSH – Noise and Hearing Loss Prevention. https://www.cdc.gov/niosh/topics/noise
3. ISO 1999:2013. Acoustics — Estimation of noise-induced hearing loss. https://www.iso.org/standard/43226.html
4. ANSI/ASA S1.4 – Specifications for Sound Level Meters. https://asa.scitation.org/doi/10.1121/1.1907653
5. ISO 9612:2009. Acoustics — Determination of occupational noise exposure. https://www.iso.org/standard/42851.html